Laçın

Zəngin flora və faunaya malik Laçın ərazisində  21.000 hektardan geniş sahədə Laçın qoruğu və tibbi əhəmiyyətə malik İlıqsu mineral bulağı yerləşir. Bundan əlavə ərazisində Turşsu, Qaladərəsi, Xırmanlar, Ağanus, Tiqiq, Turş-tiqiq, Nağdalı, Nurəddin, Hacıxanlı kimi müalicəvi əhəmiyyətli bulaqlar, zəngin meşələr, yaylaqlar mövcuddur. 1961-ci ildə bölgədəki misilsiz təbii müxtəlifliyi qorumaq üçün Laçın Dövlət Təbiət Yasaqlığı yaradılmışdı. Yasaqlıqda cüyür, dağ keçisi, çöl donuzu, ayı, kəklik, qara frankolin, qara quş kimi nadir heyvan növü yaşayırdı.

 1987-ci ildə 240 hektarda Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğu yaradılmışdı. Burada 68 növdən ibarət bitki örtüyü, minlərlə müalicəvi əhəmiyyətli bitkilər yetişirdi. Qoruğun Hacışamlı meşəsində yalnız Laçın Dövlət Təbiət Qoruğunda yayılmış dünyanın ən qiymətli ağac növlərindən olan qırmızı palıd (qızıl palıd) ağacları var. 

Laçın ərazisinin çox hissəsi meşələrlə örtülüdür. Meşələrdə şam, palıd, vələs, kül, ağcaqayın, qarağac, akasiya, qovaq, söyüd, dəmirağacı və armud ağacları üstünlük təşkil edirdi. Həkəri çayının sağ sahilində və Zabux kəndində dövlət meşə fondu ərazilərində 400 yaşlı iki Şərq çinar ağacı, ardıc, şabalıd və yew ağacları qorunurdu.

Laçın bölgəsinin təbiəti və təbii sərvətləri işğaldan azad olanadək 28 il müddətində talan edilmişdir. Meşələr doğranmış, xüsusi mühafizə edilən ağaclar kəsilmiş, təbii ehtiyatları talanaraq Ermənistana daşınmışdır.

Laçın həmçinin zəngin tarixə sahib bir ərazidir. Ərazisində 300-ə yaxın tarixi, mədəni və memarlıq abidəsi var. Tarixi abidələr erməni vəhşiliyinin qurbanına çevrilmişdir. Laçın bölgəsinin ərazisi  zəngin Qafqaz Albaniyası dövrünün tarixi, mədəni və memarlıq abidələrindən daha çox qədim qaya və daş oyma, mağara, kurqan, qala tipli abidələr, məbədlər, çoxsaylı məzar daşları, tək və cüt körpülərdən ibarətdir.

Ağoğlan məbədi (IX əsr), Damrovlu Pir məbədi (XI əsr), Çiçimli kəndindəki Məlik Əjdər türbəsi (XII əsr), Kar Kunbez türbəsi (XVII), Soltanlar kəndindəki Həmzə Soltan sarayı (1761), Quşçu kəndindəki Pir (XII-) XIII əsrlər), Uşaq qalası (XV əsr), Şalva kəndindəki məbəd, Mirik kəndindəki qala (XV əsr), Qaranlıq Kaha, Bayqara mağaraları, Zeyva kəndindəki Soltanbaba türbəsi, Güləbird kəndindəki Sultanbud məbədi, Minkənd kəndindəki alban kilsəsi, X -XIX əsrlər tək qövslü və cüt tağlı körpülər, Seyidlər kəndindəki tək qövslü körpü (19-cu əsr), Pircahan körpüsü, orta əsr qəbirüstü sandıq, qoç və at abidələri, Dəmir və Tunc dövrünə aid kurqanlar, qəbiristanlıqlar və digər onlarla ibadətgah 2020-ci ilədək 28 il ərzində erməni vəhşiliyinin qurbanlarıdır. Laçın bölgəsindəki bir çox tarixi, mədəni və dini abidə məhv edildi, bir çoxu 2020-ci ilə qədər erməniləşdirildi.

1992-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmiş qədim Azərbaycan diyarı Laçın, Azərbaycan Respublikası, Rusiya Federasiyası Prezidentləri və Ermənistan Respublikası baş nazirinin imzaladığı üçtərəfli bəyanata əsasən 1 dekabr 2020-ci ildə 28 illik işğaldan xilas olmuşdur.

Azadlığına qovuşan regionun dağlıq relyefi gələcəkdə burada dağ və qış turizminin inkişafına təkan verəcəkdir.