Yaşıl Enerji: İqlim Dəyişikliyi ilə Mübarizə və Azərbaycanın Bərpa Olunan Enerji Gələcəyinə Dəstək üçün Davamlı Yol

Yaşıl enerjinin növləri və onların xüsusiyyətləri

Yaşıl enerji karbon emissiyalarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldan bərpa olunan enerji mənbələrindən əldə edilir. Yaşıl enerjinin əsas növləri bunlardır:

1. Günəş Enerjisi

Təsvir:
Günəş enerjisi günəş radiasiyasından istifadə edir və günəş panelləri (fotovoltaik sistemlər) və günəş istilik sistemlərindən istifadə edərək onu istilik və ya elektrik enerjisinə çevirir.

Üstünlüklər:

• Sonsuz və davamlı mənbə.
• Havanın çirklənməsini azaldır.
• Quraşdırma xərcləri azaldıqca daha sərfəli olur.

Statistika:

• Qlobal günəş enerjisi istehsalı 2022-ci ildə 1 teravattı ötüb.
• Azərbaycanın günəş enerjisi potensialı 23 000 MVt qiymətləndirilir, lakin onun istifadəsi məhdud olaraq qalır.

Tətbiqlər:

• İşıqlandırma (küçə işıqları, ev təsərrüfatları).
• Elektrik enerjisi istehsalı (sənaye və məişət).
• Günəş su qızdırıcıları.
   

2. Külək Enerjisi

Təsvir:
Külək enerjisi küləyin kinetik enerjisini mexaniki, sonra isə elektrik enerjisinə çevirən külək turbinləri vasitəsilə elektrik enerjisinə çevrilir.

Üstünlüklər:

• Heç bir zərərli emissiya olmadan tamamilə təmizləyin.
• Aşağı əməliyyat xərcləri.
• Böyük ərazilərdə yüksək səmərəlilik.

Statistika:

• Qlobal külək enerjisi istehsalı 2023-cü ildə 900 gigavata çatıb.
• Azərbaycanın külək enerjisi potensialı ilk növbədə Xəzər dənizi sahilləri və Abşeron yarımadası boyunca 3000 MVt- a yaxındır.

Tətbiqlər:

• Elektrik enerjisi istehsalı (şəbəkəyə qoşulmuş və müstəqil sistemlər).
• Kənd təsərrüfatında su nasosları.

3. Hidroenergetika

Təsvir:
Elektrik enerjisi axan su və ya su anbarlarından istifadə etməklə əldə edilir. Su turbinləri suyun kinetik enerjisini elektrik enerjisinə çevirir.

Üstünlüklər:

• Davamlı enerji mənbəyi.
• Su anbarları vasitəsilə enerjinin saxlanmasını təmin edir.
• Ətraf mühitə nisbətən az təsir göstərir.

Statistika:

• Hidroenergetika qlobal elektrik enerjisi istehsalının 16% -ni təşkil edir.
• Azərbaycanda Şəmkir, Mingəçevir və Yenikənddəki əsas stansiyalarla su elektrik enerjisi ölkə enerjisinin 17%-ni istehsal edir.

Tətbiqlər:

• Geniş miqyaslı elektrik enerjisi istehsalı.
• Kənd təsərrüfatında suvarma sistemləri.

4. Biokütlə enerjisi

Təsvir:
Biokütlə təbii yanma və ya anaerob həzm yolu ilə kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq və meşə təsərrüfatı tullantılarından enerji istehsal etməyi əhatə edir.

Üstünlüklər:

• Üzvi materialların istifadəsi ilə tullantıları azaldır.
• Təbii karbon balansını qoruyur.
• Geniş çeşiddə tullantılar enerji mənbəyi kimi istifadə edilə bilər.

Statistika:

• Qlobal biokütlə enerji istehsalı 2023-cü ildə 50 ekzoula çatdı.
• Azərbaycanın yüksək potensiala malik olmasına baxmayaraq, sektor hələ inkişafının ilkin mərhələsindədir.

Tətbiqlər:

• İstilik və elektrik enerjisi istehsalı.
• Bioyanacaq istehsalı (bioetanol və biodizel).

5. Geotermal Enerji

Təsvir:
Bu enerji yer qabığının altındakı istilikdən əldə edilir. Onun istifadəsi üçün xüsusi qazma və ya termal su mənbələri tələb olunur.

Üstünlükləri:

• Daimi və fasiləsiz enerji mənbəyi.
• Karbon buraxmır.
• Həm istilik, həm də elektrik enerjisi istehsalı üçün idealdır.

Statistika:

• Qlobal geotermal enerji istehsalı 2023-cü ildə 16 giqavata çatdı.
• Azərbaycanda geotermal ehtiyatlar Naxçıvan və Qobustan kimi bölgələrdə mövcuddur.

Tətbiqlər:

• İstilik sistemləri.
• Elektrik istehsalı.

6. Hidrogen Enerjisi

Təsvir:
Hidrogen enerjisi suyun və ya biokütlənin elektrolizi yolu ilə istehsal olunur və əsasən nəqliyyat və sənayedə istifadə olunur.

Üstünlüklər:

• Fosil yanacaqlara tam alternativ.
• Heç bir zərərli emissiya yaratmır.
• Çox yönlü tətbiqlər.

Statistika:

• Qlobal hidrogen bazarının dəyəri 2023-cü ildə 155 milyard dollara çatıb.
• Azərbaycanda geniş istifadə olunmasa da, onun gələcək potensialı əhəmiyyətlidir.

Tətbiqlər:

• Elektrik istehsalı.
• Yanacaq hüceyrələri (avtomobillər üçün).

Azərbaycanda enerji perspektivləri

Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, təbii ehtiyatları və ekoloji problemlər onu bərpa olunan enerjinin geniş tətbiqi üçün əlverişli edir. Ölkə xüsusilə günəş və külək enerjisi sahəsində əhəmiyyətli potensiala malikdir. Hazırda Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda “Yaşıl enerji” konsepsiyası həyata keçirilir. Bu layihələr ətraf mühitin mühafizəsi və iqtisadi inkişaf üçün çox vacibdir.

Yaşıl enerjinin inkişafı Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini gücləndirəcək və iqlim dəyişikliyinə qarşı qlobal səylərə töhfə verəcək.

Qlobal İqlim Dəyişikliklərinin Müraciətində Yaşıl Enerjinin Rolu

Son onilliklərdə sənayeləşmə və urbanizasiya ətraf mühitin ciddi şəkildə çirklənməsinə səbəb olmuşdur. Qalıq yanacaqların geniş istifadəsi qlobal istiləşməyə, atmosferdəki karbon qazının (CO₂) səviyyəsinin artmasına və ekoloji tarazlığın pozulmasına səbəb oldu. IPCC-nin (İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panel) məlumatına görə, qlobal orta temperatur 1850-1900-cü il səviyyələri ilə müqayisədə 1,1°C yüksəlib, nəticədə dəniz səviyyəsinin qalxması, buzlaqların əriməsi və daha tez-tez ekstremal hava hadisələri baş verir.

Azərbaycan da iqlim dəyişikliyinin, o cümlədən Xəzər dənizinin səviyyəsinin dəyişməsi, kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azalması və su ehtiyatlarının azalmasının təsirlərini hiss edir. Bu, bərpa olunan enerjinin inkişafının təcili ehtiyacını vurğulayır.

İqlim Dəyişikliyinin Təsirləri

Karbon emissiyalarının artması

Karbon emissiyaları ilk növbədə kömür, neft və təbii qaz kimi qalıq yanacaqların istifadəsi ilə əlaqələndirilir. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) məlumatına görə, 2023-cü ildə karbon emissiyaları 36,8 milyard tona çatıb.

Azərbaycanda vəziyyət:
2021-ci ildə Azərbaycanda, əsasən, enerji istehsalı və nəqlindən 34,7 milyon ton karbon emissiyası qeydə alınıb. Bununla belə, hökumət 2030-cu ilə qədər karbon emissiyalarını 40%-ə qədər azaltmağı öhdəsinə götürüb.

Yüksələn dəniz səviyyələri

Ötən əsrdə dəniz səviyyəsi 15-20 sm qalxıb, eroziya və ekoloji balanssızlıq nəticəsində Xəzər dənizinin sahil xəttinə təsir edib.

Ekstremal Hava Hadisələri

Qlobal istiləşmə daşqınların, quraqlıqların və digər ekstremal hava hadisələrinin artmasına səbəb olub. 2023-cü ildə bu hadisələrin qlobal iqtisadi təsiri 250 milyard dollar təşkil etmişdir. Azərbaycanda quraqlıq və daşqınlar kənd təsərrüfatına və su ehtiyatlarına ciddi ziyan vurub.

Yaşıl enerji və onun inkişafı

Günəş Enerjisi

Qlobal günəş enerjisi istehsalı 1 teravattı ötüb. Azərbaycan hər il 2400-3200 saat günəş işığı alır ki, bu da onu 23000 MVt təxmin edilən gücü olan yüksək potensiallı regiona çevirir.

Külək Enerjisi

Külək enerjisi qlobal elektrik istehsalının 8% -ni təşkil edir. Xəzər dənizinin sahil xətti 3000 MVt potensial gücü ilə Azərbaycan üçün əhəmiyyətli imkanlar təqdim edir.

Hidroenergetika

Su elektrik enerjisi qlobal enerji istehsalının 16%-ni , Azərbaycanın su elektrik stansiyaları isə ölkənin enerji istehsalının 17%-ni təşkil edir.

Biokütlə enerjisi

Biokütlə enerjisi kənd təsərrüfatı tullantılarından istifadə etməklə ətraf mühitə zərəri azaldır. Azərbaycanın bu sahədə potensialı olsa da, hazırda ondan istifadə minimal səviyyədədir.

Geotermal enerji

Geotermal ehtiyatlar əsasən Naxçıvan və Qobustanda yerləşir. Hələ geniş tətbiq edilməsə də, gələcəkdə istifadəsi mümkündür.

Texnologiyalar və İnnovasiyalar

Enerji Saxlama Texnologiyaları

Bu sistemlər günəş və külək enerjisindən fasiləsiz istifadə etməyə imkan verir. Qlobal enerji saxlama bazarı 2023-cü ildə 120 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilib.

Ağıllı şəbəkələr

Enerji idarəetmə sistemləri səmərəliliyi artırır və enerji itkilərini azaldır. Azərbaycanda smart şəbəkənin tətbiqi ilkin mərhələdədir.

Hidrogen Enerjisi

Hidrogen yanacağı təmiz enerji keçidinin təməl daşıdır. Bu sektora qlobal investisiya 2023-cü ildə 9 milyard dollara çatıb.

Azərbaycanın Yaşıl Enerji Strategiyası

2030-cu ilə qədər Azərbaycan karbon emissiyalarını azaltmağı və bərpa olunan enerji mənbələrinin payını artırmağı hədəfləyir. Əsas təşəbbüslərə aşağıdakılar daxildir:

1. Qaradağ Günəş Zavodu - İldə 500 milyon kilovatsaat elektrik enerjisi istehsal edən böyük layihədir.
2. Xəzər Külək Enerjisi Layihəsi - Enerji istehsalının artırılması üçün Xəzər dənizinin külək potensialından istifadə edilməsi.
3. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda yaşıl enerji layihələri - Günəş və külək enerjisi istehsalının genişləndirilməsi.
    

Nəticə və Tövsiyələr

Yaşıl enerji iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün vacibdir. Azərbaycan kimi ölkələr bərpa olunan enerjidən istifadəyə üstünlük verməli, texnoloji innovasiyalara sərmayə qoymalı və beynəlxalq əməkdaşlığı genişləndirməlidir. Tövsiyələr:

1. Yerli yaşıl enerji texnologiyalarına sərmayə qoyun.
2. Yaşıl enerjinin əhəmiyyəti ilə bağlı ictimai məlumatlandırma kampaniyaları təşkil edin.
3. Böyük layihələrin həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq etmək.

Yaşıl enerji təkcə ətraf mühitin mühafizəsi üçün deyil, həm də davamlı iqtisadi inkişaf üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Düzgün idarəetmə ilə Azərbaycan regional enerji mərkəzi olmaq potensialına malikdir.