İsmayıllının tarixi

IV əsrdən ölkənin şimalında yerləşən İsmayıllı rayonu. e.ə. Qafqaz Albaniyasının bir hissəsi olmuşdur. Yaradılması Qafqaz Albaniyasının hökmdarı Cavanşirin adı ilə əlaqələndirilən (VII əsr) orta əsr qalasının xarabalıqları burada qorunur.

Rayonun digər məşhur tarixi abidəsi alınmaz dağın zirvəsində yerləşən müdafiə tikilisi olan Qız qalasıdır (VII-XII-ci əsrlər).

Rayonun Lahıc və Basqal kəndlərində tarix-mədəniyyət qoruqları yaradılıb. Basqal kəndində məscid və hamam XVII əsr, Lahıc kəndində isə Bədöyün məscidi, Zəvəro məscidi (1791-ci il), Ağoli məscidi və Zəvəro bulağı dövlət tərəfindən mühafizə olunan abidələrdəndir. 

Qız qalası

Xanəgah kəndi yaxınlığında, rayon mərkəzindən 10 kilometr məsafədə, İsmayıllı Dövlət Qoruğunun ərazisindəki sıldırım dağın zirvəsində ucalan Qız qalası regionun ən məşhur tarixi abidəsidir.  Sıx meşə ilə örtülü dağın zirvəsinə günəş şüaları düşmədiyi üçün bura hər zaman sərin olur. Qaladan dövrümüzə bürclər, divarlar və səkinin bir hissəsi qalmışdır.  Qonşu kəndin bir neçə kilometrliyində yerləşən Cavanşir qalasına qala bürcündən aparan yeraltı tunel mövcuddur.

Müxtəlif mənbələrdə qalanın tikilmə tarixi  VII əsrdən XI-XII əsrədək göstərilir.  1,5 hektar sahəsi olan bu müdafiə qalası dik qayaların əhatəsindəki dağın zirvəsində, Ax-ox çayının sağ sahilində tikilib. Eyniadlı istirahət zonasına avtomobillə getmək mümkün olsa da, qalaya doğru bir kilometr məsafəni piyada getmək lazım gəlir. Qız qalasına çatmaq üçün gur axan dağ çayı keçmək isə səyahəti daha macəralı edir.  Qız qalasından açılan heyrətamiz mənzərə sizin bu tarixi abidəyə qalxmaq üçün çəkdiyiniz əziyyətə dəyər.

Cavanşir qalası

Cavanşir qalası rayon mərkəzindən 7 kilometr və Talıstan kəndindən 4 kilometr aralıda, Ağçayın sağ sahilində yerləşir. İsmayıllının ən qədim kəndlərindən biri olan Talıstan rayon mərkəzindən 4 kilometr şimalda yerləşir. Kəndin toponimi “tala məskəni” deməkdir. Talıstanın ətrafında 4 qədim məskən və 5 qəbiristanın izləri qalmaqdadır. Qala ərazisində ilk arxeoloji qazıntılar ötən əsrin 60-cı illərində aparılıb. Ərazinin 2000 illik tarixi olduğu güman edilir.

Kəndə maşınla çatdıqdan sonra Cavanşir qalasına at belində, yaxud piyada getmək olar. Qala xarici və daxili (iç qala) hissələrdən ibarətdir. Cənub divarlarının əsas hissəsinin eni 2 metr, hündürlüyü 10 metrə qədərdir. İki hektar ərazisi olan İç qala dağın zirvəsində tikilib. Bu, erkən orta əsrlərin güclü müdafiə istehkamıdır. Rəvayətə görə, günah iş görənləri buradakı qayadan uçuruma atırmışlar. 

Qala məşhur alban sərkərdəsi və hökmdarı Cavanşir Mehraninin (642-681) adı ilə bağlıdır. Əsası mehranilər sülaləsi tərəfindən qoyulmuş Girdiman knyazlığı müasir İsmayıllı rayonunun ərazisində meydana gəlib və sonralar bütün Albaniyaya yayılıb. Buradan 7 kilometr məsafədə yerləşən Qız qalasına yeraltı tunel qazılıb. Tunel zaman keçdikcə dağılsa da, onun bəzi hissələri dövrümüzə gəlib çatıb. Qalanın ərazisində sıx meşələrlə əhatə olunmuş şəlalə var. Bu məkanda piknik üçün gözəl şərait var.