Gəncə VII əsrdə xilafətin baş əyalət şəhəri, X əsrdə Arranın və Şəddadilərin paytaxtı, XI əsrdə Səlcuq, XII-XIII əsrlərdə Atabəylər dövlətinin iqamətgahlarından olmuşdur. Atabəylər dövründə inkişafının zirvəsinə çatan Gəncə, Eldəgizlər dövlətinin paytaxtlarından biri idi.

Müasir ərəb tarixşünaslarına görə "Gəncə" adı "Kənz" sözündən gəlmişdir. Ərəb coğrafiyaşünası İbn Havqəl 977-ci ildə "Cənzə gözəl, varlı və qələbəlik şəhəridir. Buranın çoxsaylı əhalisi səxavətinə, mehribanlığına, elm adamlarına və mühacirlərə hörmətli münasibətlərinə görə fərqlənirlər" deyə yazmışdır.

Əsası VI əsrdə qoyulmuş şəhər Səlcuqlu dövlətinin süqutundan sonra XII-XIII əsrlərlərdə Atabəy dövlətinin ikinci paytaxtı olmuşdur. XVIII əsrdə isə Gəncə xanlığının mərkəzi idi. Əsrlər boyu şəhər Azərbaycanın milli ləzzəti ilə bir çox tarixi və memarlıq abidəsinin sahibinə çevrilmişdir. Burada İmamzadə dini kompleksi (XIV-XVII əsrlər), Cümə məscidi (XVII əsr) və bir çox rəngli köhnə evlər qorunub saxlanılmışdır.

Qala divarlarının, qüllələrin, körpülərin qalıqları (XII - XIII əsrin əvvəlləri), karvansaralar (XVII əsr) - ticarət karvanlarının istirahət zonaları, keçmiş xanın iqamətgahının binası (XVII əsr), məqbərələr (XIV - XVII əsrlər), "Köhnə Gəncə" şəhərinin tarixi hissəsindəki bir məscid (XVII əsr) Gəncənin əzəmətli tarixinin şahidləridir. Bu şəhər həm də ən böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin doğulduğu yer kimi diqqəti cəlb edir. Nizami Gəncəvinin məqbərəsini turistlər daim ziyarət edirlər.