Şuşaın tarixi

Şuşa ətrafındakı qədim yaşayış yerləri, o cümlədən məşhur Cıdır düzündə Şuşa mağarası bu yerlərin Azərbaycanın ən qədim insan düşərgələrindən biri olduğunu sübut edir. XX əsrin 70-ci illərində Şuşa mağara düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı burada Paleolit ​​dövrünə aid daş alətlər tapılmışdır. Bu ərazilər Azərbaycanın tarixi torpaqlarının - Orta dövlətin, Qafqaz Albaniyasının, Qarabağ xanlığının ayrılmaz hissəsidir.

Şuşa, Azərbaycan tarixinin və mədəniyyətinin simvollarından biri olmaqla yanaşı, yuxarı Qarabağın ən böyük şəhəri Xankəndinə gedən yolda yerləşdiyindən strateji əhəmiyyətə də malikdir.

Qarabağ Xanı Pənahəli tərəfindən 1752-ci ildə qurulan Şuşa şəhərində çoxsaylı tarixi abidələr olmuşdur və burada bir çox görkəmli elm adamları, ziyalılar və mədəniyyət ikonaları anadan olub. 

Ümummilli lider Heydər Əliyev Şuşanı təkcə Şuşa xalqı üçün deyil, bütün azərbaycanlılar üçün “müqəddəs bir şəhər, qala və abidə” adlandırmışdır. Dəniz səviyyəsindən 1300-1600 metr yüksəklikdə yerləşən Şuşa həm də təbii gözəlliyi ilə seçilir. Şəfalı bulaqları ilə məşhur olan Sovet dövründə bölgədəki ən çox turisti qəbul edən şəhərlər arasında idi.

Cənub hissəsindəki Cıdır düzü meşələr və çoxsaylı gəzinti sahələri ilə əhatə olunmuş, uzun illər at yarışlarına, festivallara və digər idman tədbirlərinə ev sahibliyi etmişdir.

Şuşa ermənilərin əsas hədəflərindən biri idi. İlk olaraq 1991-ci ildə Xankəndini, 26 fevral 1992-ci ildə Xocalı şəhəri, sonra 8 may 1992-ci ildə Şuşa onların əlinə keçdi.

20.000 azərbaycanlının yaşadığı şəhərin işğalı ilə həm də Azərbaycan iqtisadiyyatına və mədəniyyətinə ziyan vuruldu. Minlərlə insan vətənlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı, 300-dən çox tarixi abidə də məhv edildi.

Şuşa 8 Noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev onu Azərbaycan mədəniyyətinin paytaxtı elan etdi və Xarı Bülbül Qarabağın azadlığının simvoluna çevrildi.